Anne ve babalar dikkat: Medya ve sosyal medya hukukunda çocuklar nasıl korunuyor?

Medya ile ilgili mevzuatta çocuklar nasıl korunmuştur? Çocukların korunmasına dair yasal hükümlere aykırı hareket edilmesi halinde ebeveynler ne yapabilir? Medya hukukunda çocukların korunmasıyla ilgili olarak ebeveynleri bilgilendirmek için merak ettiklerinizi basın-yayın, internet-sosyal medya, spor hukuku alanında çalışmaları olan Cumhuriyet Savcısı Asım Ekren’e sorduk. Ekren, halen yürürlükte olan basın-yayın ile internet-sosyal medya mevzuatında yer alan çocuklarla ilgili hükümler hakkında detaylı bilgiler verdi. Yasada çocuk nasıl tanımlanıyor? Asım EKREN: Yasada çocuk, daha erken yaşta ergin olsa bile, 18 yaşını doldurmamış kişiyi ifade eder.(1) Medya ile ilgili kanunlara göre çocuklar yasada ne şekilde korunmuştur? Asım EKREN: Bu konunun da temelini oluşturan bir sorudur. Bunu mevcut mevzuatımızın medya türüne göre ele almak gerekir. Başka bir deyişle, yayın yapan gazete-dergi mi, radyo-televizyon mu veya internet-sosyal medya mı? Bunların ayrı yasaları olduğu için düzenlemeler de kısmen farklıdır. Şöyle ki;   1- Basın ile ilgili kanunda çocuklara hem yayın sahibi olabilme hakkı hem de çocukların korunmasına dair hüküm içeriyor: Süreli yayın sahibi olabilenler ve bu amaçla beyanname verenler arasında kanunî temsilcisi aracılığıyla olmak şartıyla 18 yaşından küçük kişiler de sayılmıştır. Yani gerektiğinde çocuğun bir gazete sahibi olabileceğini ifade ediyor. Bunun yanında süreli yayınlarda “18 yaşından küçük olan suç faili veya mağdurlarının kimliklerini açıklayacak veya tanınmalarına yol açacak şekilde yayın yapmak suç sayılmıştır.” Buna göre örneğin; cinsel istismar eylemine karışan ya da bu eylemin mağduru olan bir çocuğun tanınacak şekilde fotoğrafını vermek, adını-soyadını açıkça yazmak gibi eylemler suç olup adli para cezasıyla cezalandırılmıştır. (2) Bu konuda Yargıtay denetiminden geçen örnek yargı kararları da mevcuttur. (3) 2- İnternet ile ilgili kanunda (4) ise ticari amaçla toplu kullanım sağlayıcılar, yani kişilere belli bir yerde ve belli bir süre internet ortamı kullanım olanağı sağlayanlar, ailenin ve çocukların korunması ile konusu suç oluşturan içeriklere erişimi önleyici tedbirleri almak amacıyla içerik filtreleme sistemini ve güvenli internet hizmetini kullanmakla yükümlüdür. Örneğin çocukları kötü alışkanlık-alkol-uyuşturucuya özendirebilen bir yayın bu kapsamda değerlendirilebilir. Buna aykırılık halinde yani yükümlülüğün yerine getirilmemesi açısından ihlalin ağırlığına göre uyarma, idari para cezası verme veya üç güne kadar ticari faaliyetlerini durdurma müeyyidelerinden biri mahalli mülki amir tarafından verilir. (5) İnternet ortamında yapılan ve içeriği çocukların cinsel istismarı suçunu oluşturduğu hususunda yeterli şüphe sebebi bulunan bir yayın herhangi bir süre sınırı olmadan yasaklanabilir. Kanundaki tabirle içeriğin çıkarılmasına ve/veya erişimin engellenmesine kararı verilebilir. Buna göre cumhuriyet savcısı, hâkim ve Bilgi Teknolojileri Kurumu Başkanı tarafından karar verilir. Bu karar, ilgili içerik ve yer sağlayıcılar ile erişim sağlayıcısına bildirilerek gereği derhal ve en geç bildirim anından itibaren dört saat içinde yerine getirilir. Karara CMK hükümlerine göre ilgililerince itiraz edilebilir. (6)Örneğin çocuklarla ilgili her türlü cinsel içerikli yayınlar bu çerçevede ele alınabilir. Karara rağmen aynı yayın başka internet sitelerinde yer alırsa ne yapmak gerekir? Asım EKREN: Aynı karar başka internet siteleri için de geçerlidir. Yeni bir başvuru yapmaya gerek yoktur. İlgili kişi, Erişim Sağlayıcıları Birliği’ne müracaat ederse mevcut karar bu adresler için de uygulanır. Kararın gereği yapılmazsa ne olur? Asım EKREN: Yetkili makamlarca verilen kararı yasadaki şartlara uygun olarak ve süresinde yerine getirmeyen sorumlu kişi, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suçu oluşturmadığı takdirde, yani sırf karara uyulmaması nedeniyle adli para cezası ile cezalandırılır. (7)Eğer bu yayın ayrıca bir başka suçu oluşturuyorsa örneğin insan (çocuk) ticareti, istismarı, göçmen kaçakçılığı, çocuğu dilencilikte, fuhuşta kullanma suçlarının işlendiği izlenimi varsa ayrıca yasal işlem yapılır. Radyo ve Televizyonlar ile ilgili kanunda çocuklar nasıl korunmuştur? Asım EKREN: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK’ün) yasal görev ve yetkileri arasında şunlar da sayılmıştır: Yayın hizmetlerinde ailenin ve çocukların korunması ilkesini gözeterek, ailenin bütünlüğü ve sürekliliği ile çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel ve ahlaki gelişimlerini destekleyecek nitelikteki aile ve çocuk dostu yapım ve dizileri, Üst Kurulca, …Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile birlikte belirlenecek usul ve esaslara göre teşvik etmek.(8) Radyo ve televizyon yayını yapanlar çocuk, genç ve aile ile ilgili olarak belirlenen ilkelere uygun hareket etmek zorundadır. Aksi halde yaptırım ile karşı karşıya kalabilirler. Nedir bu ilkeler? Bunları sıralayalım: 1- Yayın hizmetleri; …çocuklara karşı istismar içeremez ve şiddeti teşvik edemez. Çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlaki gelişimine zarar verebilecek türde içerik taşıyan programlar bunların izleyebileceği zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanılsa dahi yayınlanamaz. Örneğin çocuklara alkol, uyuşturucu kullanmaya özendirme, çocukları suçta kullanma, çocuklara şiddet eğilimi verebilen yayın yapma… İsteğe bağlı yayın hizmeti sağlayıcıları, çocuk ve gençlerin fiziksel, zihinsel veya ahlaki gelişimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayın hizmetlerinin, bunların bu tür hizmetleri normal şartlar altında duymayacakları ve görmeyecekleri şekilde sunulmasını sağlamakla yükümlüdür. (9) 2- Ticarî iletişim, çocukların fiziksel, zihinsel veya ahlaki gelişimine zarar vermemek, deneyimsizliklerini veya saflıklarını istismar ederek, çocukları bir ürün veya hizmeti satın almaya veya kiralamaya doğrudan yönlendirmemek; çocukları reklamı yapılmakta olan ürün veya hizmetleri satın almak için ebeveynlerini veya başkalarını ikna etmeye doğrudan teşvik etmemek; çocukların ebeveynlerine, öğretmenlerine veya diğer kişilere duyduğu güveni istismar etmemek veya sebepsiz olarak çocukları tehlikeli durumlarda göstermemek zorundadır. Genel beslenme diyetlerinde aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen gıda ve maddeler içeren yiyecek ve içeceklerin ticarî iletişimine, çocuk programlarıyla birlikte veya bu programların içinde yer verilemez. Örneğin, sınıfta öğretmeniyle alay eden, arkadaşlarına kırıcı davranan, hayvanlara eziyet eden, sağlığa zararlı yiyecekleri tüketen, ders çalışmayan, sıklıkla oyun oynayan bir çocuk profiline dair yayın yapmak… 3- Çocuk programları, planlanan yayın süreleri otuz dakikadan fazla olması hâlinde, her otuz dakikalık yayın süresi için bir kez olmak üzere reklam ve tele-alışverişle kesilebilir. Çocuk programlarında ve dinî programlarda ürün yerleştirmeye izin verilmez. Genel ve tematik içerikli yayın yapan televizyon kuruluşlarının, çocuk yayınlarında çizgi filmlere yer vermeleri hâlinde, çizgi filmlerin en az yüzde yirmisinin, diğer çocuk programlarının en az yüzde kırkının Türkçe dilinde üretilmiş yapım olması ve Türk kültürünü yansıtması zorunludur. Başka bir tabirle yasanın bu hükmüne göre, çocuklara özgü yayınların tümü yabancı dil ile verilemez. (10) En az belirtilen oran kadar Türkçe yayın yapılması gerekir. Çocuk yayınlarının yayınlanma saatleri ve sürelerine yönelik istatistiksel veriler ile üretim yerine ilişkin bilgiler aylık dökümler hâlinde RTÜK’e bildirilir. (11) 4- İdari tedbir uygulanması sonucu yayını durdurulan programların yerine, aynı yayın kuşağında ve ticarî iletişim yayını içermeksizin, RTÜK tarafından temin edilen eğitim, kültür, trafik, kadın ve çocuk hakları, gençlerin fiziksel ve ahlaki gelişimi… ve benzeri kamuya yararlı konularda programlar yayınlanır. (12) Kanunlara uygun olmayan durumlarda hangi kurumlara başvurulması gerekir? Asım EKREN: Belirtilen yayın ilkelerine aykırı davranılması halinde RTÜK tarafından 6112 sayılı Yasanın 32. maddesi gereğince yaptırımlar uygulanabilir. Vatandaşlar bu yöndeki ihbarları RTÜK’e eğer yayın suç ise bulundukları yer cumhuriyet başsavcılıklarına veya en yakın emniyet-jandarma, 112 ihbar hattını arayarak yapabilirler.(13) Ebeveynlere, çocuklarını korumaya yönelik kanunlara ve haklarına dair ne gibi tavsiyeler vermek istersiniz? Asım EKREN: Ebeveynlerin dikkatli, özenli ve bilinçli olmaları önemlidir. Genelde yasalara ve özelde de çocukların korunmasına aykırı yayınları mutlaka ilgili makamlara bildirmek gerekir. Bu şekilde çocuklar için daha güvenli yarınların oluşturulmasında değerli katkı verilebilir.